تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع، پس از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است. جمعیت تبریز بالغ بر ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ است که از این لحاظ پس از شهرهای تهران، مشهد ، اصفهان  و شیراز، پنجمینشهر پرجمعیت ایران محسوب می شود. تبریز از شمال به کوه عینالی و از جنوب به دامنه کوه سهند و از سمت غرب به جلگه تبریز و دریاچه ارومیه محدود است. تبریز از دیرباز تأثیر زیادی در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی داشته‌است. تبریز اولین پایتخت ایران در زمان صفویان و شهر ولیعهدنشین دودمان قاجار بود.

با کشفیات اخیر در محوطه مسجد کبود  ( موزه عصر آهن ) قدمت تبریز تا ۴۵۰۰ سال برآورد می‌شود. در سده چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می‌خواند.

در سده‌های سوم تا پنجم پیش از میلاد تبریز یکی از شهرهای پر جمعیت آن دوران بشمار میرفته‌است. شهر دارای دروازه‌های متعددی بوده و بیش از ۳۰۰ کاروانسرای در آن جای داشته‌است. به لحاظ استقرار آن در منطقه جغرافیایی خاص شهر پی در پی دستخوش حوادث طبیعی مانند زلزله گشته‌است و همچنین به عنوان بزرگ‌ترین شهر نزدیک به ارمنستان و روم شرقی آن زمان همیشه مورد تاخت و تاز دشمنان شمالی و شمال شرقی قرار گرفته‌است. بدین علت با وجود قدمت کهن آن اکثر آثار تاریخی آن از بین رفته‌است. تبریز یکی از بااهمییت ترین مراکز بازرگانی آن دوران بوده و به‌عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب اهمییت فراوانی داشته‌است. مردمان آن از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشتند و این فرهنگ تا کنون نگهداری شده‌است.

در سال ۶۱۸ لشکر مغول به پشت دروازه‌های تبریز می‌رسند، اما تدبیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می‌دارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می‌سازند. این اتفاق سه بار تکرار می‌شود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان روش را به کار می‌بندند تا این که در سال ۶۳۸ هجری قمری مغول‌ها به سراسر آذربایجان چیره می‌شوند.برخی از ایلخانیان مغول تبریز را پایتخت خود قرار می‌دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژه‌ای می‌یابد. از نام های آن زمان  برای محله شنب غازان در تبریز بیاد دارد ، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می‌نهد که در زمان خود عظیم‌ترین مرکز علمی و فرهنگی به شمار می‌رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه‌های از برج‌های ربع رشیدی در میان محله‌ای باقی مانده‌است.

تبریز اولین پایتخت ایران جدید در دوره صفویه شد .نزدیکی تبریز به مرز ایران و عثمانی موجب شد که این شهر در برابر تهدیدات عثمانی آسیب پذیر شود به طوریکه جندین بار به تصرف عثمانیان درآمد تا اینکه شاه طهماسب صفوی تصمیم به انتقال پایتخت به قزوین گرفت. تبریز در دوره قاجار لقب تاریخی دارالسلطنه را گرفت و ولیعهدهای متعدد سلسله قاجار در این شهر اقامت می‌گزیدند.

در رویداد نهضت تنباکو شهر تبریز چون بسیاری دیگر از شهرهای ایران نقش ارزنده‌ای را ایفا کرد. تبریز مرکز جنبش مشروطه بود و نقشی مهم داشت و دلیری و فداکاری کسانی چون ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی، ثقه‌الاسلام، شیخ محمد خیابانی، علی مسیو، حسین‌خان باغبان به پیروزی جنبش  مشروطه منجر شد.پس از سرکوب مشروطه توسط محمد علی شاه قاجار تمام حرکتهای مشروطه خواهانه در کشور خاموش شدند اما در تبریز و تنها در چند محله آن هنوز کسانی بودند که حاضر باشند تا پای جان از این دست آورد پاسداری کنند . ستارخان و پیروانش در محله امیر خیز شروع به مقاومت کردند و به تدریج چند محله دیگر نیز به آنها ملحق شدند.مقاومت آنها در مقابل نیروهای محمد علی شاه ، قزاقان و دیگر مدافعان استبداد ماهها ادامه داشت تا اینکه مجدداً از گوشه و کنار کشور مردم به پا خواستند و مشروطه خواهان با فتح تهران به پیروزی رسیدند.در واقع باید گفت پیروزی مجدد مشروطه خواهان بر استبداد محمد علی شاهی در واقع ناشی از مقاومت تبریز بود .

در ۱۳۲۴ فرقه دموکرات آذربایجان با حمایت شوروی سعی در برپائی حکومتی مستقل از دولت مرکزی ایران کرد و تبریز مرکز فعالیت این گروه بود.ولی با بیرون رفتن نیروهای شوروی فرقه نیز با شکست سختی روبرو شد.

تبریز در نهضت ملی نفت نیز یکی از ارکان حرکت‌های آن زمان در سراسر کشور به شمار می‌رفت.

زبان

زبان مردم تبریز همانند دیگر شهرهای منطقه آذربایجان، ترکی آذربایجانی است.

۲٫   حاشیه دریاچه ارومیه حد فاصل شهرستان شبستر تا بناب و ملکان به دلیل وجود بنادر متعدد و جزایر و شبه جزیره‌ها، مناطق حفاظت شده بی‌نظیر و سایر آثار تاریخی  موجود در منطقه (از جمله بندرشرفخانه، سواحل زیبای زینت لو و کرخالو، (غار قدمگاه و روستای قرمزی گل آذرشهر )،بندر رحمانلو، تالاب قبادلو، جزایر اسلامی آرزو، اشک، کبودان و روستای آق منار و …).

۳- منطقه شمال و شمال‌شرق استان، حاشیه مرزی استان حد فاصل شهرستان‌های جلفا تا کلیبر از یک سو و منطقه جنگلی و زیبای ارسباران به دلیل جاذبه‌های بی‌نظیر طبیعی، ارتفاعات، تالاب‌ها و یادمان‌های تاریخی از سوی دیگر (از جمله آبشار آسیاب خرابه، کلیسای سنت استپانوس، جنگل‌های کیامکی، حمام و قلعه کردشت، روستای اشتبین ، امامزاده سید محمد آقا در روستای نوجه مهر ، قلعه بابک در کلیبر، عشایر ارسباران ، مناطق ییلاقی ارسباران در منطقه کلیبر، خمارلو ، خدا آفرین  ( قایق سواری در کنار پل خدا آفرین) ، دره‌های سرسبز اترا،  جنگل‌های دره مکیدی و آینالو در مسیر کلیبر و جلفا، شکارگاه وایقان، قلعه دره‌سی در کلیبر، قلعه جوشین، منطقه چیچکلی ورزقان، سد خاکی ستارخان، کوه‌های گویجه بل، ائل داغی، بزغوش، بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری و …). {جنگل آینالو 5 کیلومتر جاده فرعی و خاکی داره }

تبریز تا جلفا 150 کیلومتر _ جلفا تا آبشار آسیاب خرابه 33 کیلومتر _ جلفا تا کلیسا 17 کیلومتر .

تبریز تا کلیبر 180 کیلومتر _ کلیبر تا قلعه درسی 10 کیلومتر _ فلعه درسی تا دره مکیدی 17 کیلومتر – قلعه درسی به جنگل آینالو حدود 70 کیلومتر جاده کوهستانی  _ پیشنهاد راهنمای گردشگر تبریز به مسافرین محترم  که قصد تردد در جاده  جنگلی کلیبر به جلفا را دارند .فقط در روشنایی روز در این جاده سفر کنید . جاده بسیار پیچ در پیچ و کوهستانی  سربالایی و سرازیری است و متاسفانه چراغ برق در این جاده نیست . اگر ماشین شما ایراد دارد و زود جوش می آورد این جاده را پیشنهاد نمیکنم. این جاده از کلیبر تا سه را عاشقلو کوهستانی است از سه راه عاشقلو تا جلفا کنار رود ارس جاده در بعضی قسمتها تنگ و باریک است و تریلی های ارمنستان و آذربایجان در تردد هستند .

موزه های آذربایجان شرقی
آذربایجان شرقی دارای 21 موزه می باشد که موزه هاي آذربایجان، مشروطه، قاجار، سنجش، محرم، قرآن و كتابت، سایت موزه عصر آهن، موزه تاریخ طبیعی، موزه دانشگاه علوم پزشکی تبریز، موزه سفال ، موزه مؤسسه تاریخ و فرهنگ دانشگاه تبریز، موزه شهر و شهرداری و موزه ادبی استاد شهریار در تبریز و موزه ایلخانی مراغه، سنگ نگاره های مراغه، صفوی بناب، هداياي خامنه، ادب و عرفان اهر، موزه عشایر آذربایجان سراب، موزه مردم شناسی جنوب سهند، موزه باستانشناسی خداآفرین و موزه میانه در سایر شهرستان های آذربایجان شرقی قرار دارند.

مهمترین جاذبه‌های گردشگری آذربایجان شرقی به شرح ذیل میباشد:

ائل‌گلی (شاه‌گلی):
پارک تاریخی و تفریحی ائل‌گلی در روی تپه‌ای نسبتاً بزرگ با استخری به مساحت ۵۴۶۷۵ متر مربع در ۷ کیلومتری جنوب‌شرق تبریز قرار دارد. این مجموعه و تأسیسات اطراف آن که سابقاً شاه‌گلی (استخر شاه) خوانده می‌شد در عصر آق‌قویون‌ها (۸۰۰ ه . ق) احداث و در دوره پسر هشتم عباس میرزای قاجار بازسازی و در سال ۱۳۴۹ تجدید بنا گردید. پارک ائل‌گلی با پله‌بندی بی‌نظیر، نهرهای روان در بین پله‌ها، گل‌کاری و رستورانی با دو طبقه در میان استخر پذیرایی میهمانان و گردشگران می‌باشد.

عمارت ائل گلی

◄ منطقه حفاظت شده ارسباران:
منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعتی معادل ۸۰۴۲۸ هکتار در کنار رود ارس در محدوده شهرستان کلیبر قرار دارد. این منطقه به دلیل ارتفاعات بلندی چون قیز قلعه‌سی، هشت سر، شیور داغلی، گیامکی و مناطق جنگلی چون آینالو، زغالو و حیات وحش متنوع با حیوانات نادری چون سیاه خروس قفقازی، مارال (شوکا)، خرس، روباه، گرگ، شغال، گراز، چشم‌اندازی بکر و بی‌مانند طبیعی است که در سال ۱۳۵۵ از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه‌های زیست جهان، در فهرست مناطق با ارزش طبیعی دنیا ثبت گردیده است.

◄ پیست اسکی سهند:

سهند را عروس کوه‌های ایران گویند زیرا در تابستان گلزاری بی‌نظیر، پوشیده از گل و چمن با چشم‌اندازی زیبا و دیدنی و در زمستان پوشیده از برف است و وجود ۹-۸ ماه از سال برف قابل اسکی در سهند، برتری ویژه‌ای به این پیست بخشیده و آن را از سایر پیست‌های کشور و حتی خاورمیانه متمایز می‌سازد. این منطقه در آینده‌ای نه چندان دور قابل تبدیل به دهکده ورزش‌های زمستانی خواهد بود.

◄ روستای کندوان:
کندوان یا کندوجان از روستاهای زیبای استان در ۶۲ کیلومتری تبریز، در دامنه‌های سرسبز سلطان داغی در شهرستان اسکو قرار گرفته است. روستای تاریخی و شگفت‌انگیز کندوان که چونان قندیل‌های عظیم در دشت سر از کوه بیرون آورده است گویای زیبایی طبیعت و مبارزه طولانی انسان با طبیعت است. مردم پیشین کندوان با دستان نیرومند و خستگی‌ناپذیر خود صخره‌های سنگی سخت و مقاوم را به تسلیم در برابر خود واداشته و کوه‌های گران را شکافته و ماواء و جایگاهی برای خویش ساخته‌اند.
به عقیده تعدادی از محققان این خانه‌های با معماری صخره‌ای منحصر به فرد خود متعلق به قرن ۷ (ه . ق) می‌باشد. ولی برخی دیگر نیز معتقدند قدمت آن به دوره قبل از اسلام مربوط می‌شود.
روستای کندوان علاوه بر معماری صخره‌ای، دارای آب و هوای مطبوع و دلپذیر و آب معدنی کندوان می‌باشد که به لحاظ ویژگی درمانی آن از شهرت فراوانی برخوردار است.

کندوان

◄ سایر جاذبه‌های طبیعی استان:
تالاب  قوری‌گل در جاده قدیم تهران تبریز (بستان‌آباد)، سواحل دریاچه ارومیه با ویژگی تفریحی و درمانی، آب‌های معدنی شهرستان‌های (سراب، کلیبر ( آبگرم متعلق ) و آذرشهر دره‌های سرسبز (لیقوان، طرزم، ایوند، کندوان) منطقه ییلاقی چیچکلو (ورزقان)، دامنه‌های سبز ارتفاعات میشو (مرند) آبشار گل آخور (ورزقان)، غار کبوتر (مراغه)، پیست اسکی پیام (مرند) و صدها جاذبه‌های دیگر.

جاذبه‌های توریستی:
آذربایجان‌شرقی به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود شاهراه اصلی عبور هزاران گردشگر آسیایی و اروپایی است این سرزمین از دیرباز مهد مدنیت بوده و دارای سابقه چندین هزار ساله می‌باشد و به برکت قدمت و غنای فرهنگی خود، صدها اثر تاریخی ارزشمند از دوره‌های مختلف را در خود جای داده است. به طوری‌که تاکنون بیش از ۱۴۰۰ اثر تاریخی در استان شناسایی شده و ۲۳۸ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است. علاوه بر ویژگی ممتاز تاریخی، این استان به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود، تأثیرپذیری از آب و هوای مدیترانه‌ای با آب و هوای مطبوع و دلپذیر، مناطق جنگلی زیبا با چشم‌انداز بدیع، دره‌های سرسبز، کوه‌های سر به فلک کشیده و پرآوازه‌ای چون سهند و سبلان از پتانسیل‌های با ارزش اکوتوریستی کشور محسوب می‌گردد.
تبریز مرکز استان آذربایجان‌شرقی با قدمت ۳ الی ۴ هزار ساله، یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران است. وجود دانشگاه ربع رشیدیه از زمان حکومت مغول در ایران، حکایت از پیشینه تاریخی، فرهنگی و علمی این دیار است. تبریز در دوره قبل از اسلام خصوصاً در دوره ساسانیان از مراکز مهم نظامی و دفاعی و در دوره‌های روادیان، سلجوقیان، ایلخانیان، جلایریان، ترکمانان، صفویه، پایتخت رسمی و در دوره قاجاریه ولیعهدنشین بوده است و بالاخره در دوره معاصر تبریز مهد علم و مدنیت، هنر و شعر در ایران است به طوری‌که اولین انجمن ایالتی مدرسه نوین، تراموای شهری و … در آن ایجاد گردیده است. مهمترین جاذبه‌های توریستی آذربایجان شرقی به شرح ذیل میباشد:

ربع رشیدیه

◄ بازار تبریز:
بازار تبریز بزرگترین بازار به هم پیوسته و مسقف دنیا یکی از بازارهای تاریخی و زیبای ایران است مجموعه بازار تبریز در قرن ۵ (ه . ق) احداث گردیده و بنای کنونی بازار در دوره قاجاریه بعد از زلزله ۱۱۹۳ (ه . ق) مرمت شده است معماری ایرانی- اسلامی، کثرت تیمچه‌ها، راسته‌ها، دالان‌ها، انواع متنوع مشاغل و تعداد زیادی مساجد و مدارس تاریخی شکوه و عظمت خاصی به این مجموعه بخشیده است. مجموعه بازار تبریز با ۲۰ راسته بازار، ۳۵ سرای، ۲۵ تیمچه، ۱۱ دالان و حدود ۵۵۰۰ منار از مراکز پر رونق تجارت و صادرات در ایران و آذربایجان است تیمچه مظفریه با گنبد، طاق ضربی زیاب به عنوان مرکز تجارت از اشتهار  و معروفیت فراوانی برخوردار است.  (تبریز پایتخت فرش جهان )

بازار تبریز

◄ مسجد کبود:
مسجد کبود و یا فیروزه جهان اسلام، از شاه‌کارهای هنر معماری اسلامی در سال ۸۷۰ (ه . ق) (۱۴۶۶م) به دستور ابومظفر جهان‌شاه قره‌قویونلو بنا گردیده است بنای باشکوه مسجد از نظر کاشی‌کاری معرق، آمیزش رنگ‌ها، داشتن انواع خطوط عالی، نسخ، ثلث، نستعلیق، اشکال و طرح‌های بدیع هندسی و اسلیمی، بی‌نظیر، مورد نظر ارباب ذوق و هنر بوده است. این مسجد در زلزله سال ۱۱۹۳ (ه . ق) (۱۷۷۹ م) تمام سقف‌اش فرو ریخت و فقط سر در آن باقی مانده بود ولی در سال‌های اخیر به همت یکی از معماران چیره دست آذربایجان گنبد مسجد در دو لایه ساخته شده است. این مسجد تاریخی در سال ۱۳۱۰ (ه . ق) در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید.

◄ ارک علی‌شاه:
این بنای باشکوه بازمانده مسجد است که در فاصله سال‌های ۷۱۶ (ه . ق) به همت تاج‌الدین علی‌شاه جیلانی تبریزی وزیر ایلخانان مغول ساخته شد بنایی که به صورت سه دیوار بلند به شکل ایوان دیده می‌شود. قسمت سقف مسجد بود و ارتفاع دیوارها ۳۰ متر است و اخیراً دریافتند که ۷ متر از دیوارها در زیر خاک مانده و عرض دیوارها حدود ۱۰ متر است این مسجد در زمان آبادی, مسجد جامع بوده و با کاشی‌کاری و ستون‌های مرمری و گچ‌بری و کتیبه‌های گوناگون تزئین یافته بود. از این مسجد در دوره انقلاب مشروطیت به عنوان قلعه و انبار مهمات استفاده می‌شد.

ارک تبریز

◄ مسجد جامع تبریز:
این مسجد یکی از بناهای زیبا و تاریخی تبریز است که در اوایل دوره اسلامی بنا گردیده و پس از زلزله سال ۴۳۴ (ه . ق) مرمت و بازسازی آن در دوره سلجوقیان و آق‌قویونلوها، صفویه، قاجاریه مورد توجه قرار گرفته است. در بالای در شمالی مسجد جامع سنگ نوشته به خط محمد مؤمن تبریزی در ۱۵ سطر به خط ثلث سیار زیبا که در تاریخ ۱۱۰۶ (ه . ق) بر روی سنگ رخام نصب شده است و علاوه بر آن سنگ دیگری که حاوی رؤیای شاه طهماسب اول صفوی در ۱۲ سطر به تاریخ ۹۷۲ (ه . ق) به خط ثلث به چشم می‌خورد.

]

مسجد جامع[/caption]

◄ مقبره‌الشعراء تبریز:
مقبره‌العشراء تبریز یکی از بناهای زیبا و دیدنی شهر تبریز است که در محله سرخاب در کنار بقعه سید حمزه واقع شده است این مکان مدفن ابدی بیش از ۴۰۰ تن از دانشمندان و عرفا و شعرای نام‌آوری چون محمدحسین شهریار، خاقانی شروانی، اسدی طوسی، ابوالعلاء فلکی، ظهیرالدین فاریابی، انوری ابیوردی، قطران تبریزی، شیخ محمد خیابانی، ثقه‌الاسلام و … می‌باشد.

◄ امامزاده‌ها و مقابر:
آذربایجان‌شرقی به لحاظ قدمت تاریخی، فرهنگی مدفن و آرامگاه عده کثیری از عرفا و علما می‌باشد که در سطح استان پراکنده می‌باشد از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
امامزاده دال و ذال، بقعه سیدحمزه، مقبره عون و زید، مقبره شیخ محمد سیاه‌پوش، بقعه صاحب‌الامر، بقعه سیدابراهیم, مقبره دو کمال (کمال‌الدین خجندی و کمال‌الدین بهزاد نقاش) در تبریز، مقبره محمود شبستری صاحب مثنوی گلشن راز در شبستر، مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری در اهر، مقبره اوحدالدین مراغه‌ای در مراغه، بقعه شیخ اسحاق در هریس، مقبره ملا معصوم (نیایشگاه مهری) در مراغه، امامزاده شعیب و امامزاده محمود نوجه‌مهر در جلفا.

عکس بقعه سید حمزه

◄  تلکابین عینالی تبریز ( عون ابن علی ):
کسانی که اهل طبیعت گردی و سرزندگی هستند قبل از غروب آفتاب با تلکابین به بالای کوه عینالی میتوانند تشریف ببرند ماشین های ون  تا ساعت 23 در حال تردد در کوه عینالی هستند منظره شهر تبریز در شب از کنار زیارتگاه عینالی با هوای بسیار بسیار مطبوع  خاطره یه یاد ماندی از شهر تبریز را برایتان به یادگار خواهد داشت.

◄ قلعه‌های تاریخی:
قلعه بابک در فراز قله عظیم جمهور در پهنه اسطوره‌ای ارسباران در ۷ کیلومتری جنوب‌غربی کلیبر در ارتفاع ۲۳۰۰ الی ۲۶۰۰ متری, چونان عقاب کهنسالی بر منطقه آرمیده است. این قلعه که از سه طرف به‌وسیله پرتگاه‌های احاطه شده روزگاری جایگاه یکی از پرشورترین مبارزات مردمی بر علیه ظلم و ستم به رهبری بابک خرم دین بوده است و بر اثر کاوش‌هایی که صورت گرفته است سفالینه‌هایی از قرون سوم و هفتم      (ه . ق) و سکه‌هایی که از دوره اتابکان به دست آمده است. از قلعه‌های دیگر آذربایجان می‌توان به قلعه کردشت (مسیر جلفا – سیه رود) قلعه جوشین (ورزقان) اوارسین (کلیبر) قلعه ضحاک (هشترود)  قلعه پشتو (اهر) اشاره نمود.

[caption id=”attachment_6684″ align=”aligncenter” width=”720″] قلعه بابک[/caption]

◄خانه مشروطیت:
این خانه در غرب بازار تبریز قرار دارد و در زمان مشروطیت، تعلق به حاجی مهدی کوزه‌کنانی و زمانی محل تجمع سران و رهبران صدر مشروطیت مانند ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام، حاج میرزا آقا فرشی و میراز حسین واعظ و دیگر مشروطه خواهان بوده است.

خانه مشروطه

◄ موزه آذربایجان:
این موزه که از سال ۱۳۴۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفته، در مساحتی قریب به ۳۰۰۰ متر مربع ساخته شده و دارای سه سالن نمایش اشیای باستانی، سالن سکه و اشیای دوره اسلامی و سالن سوم که کارهای هنری آقای احد حسینی می‌باشد.

◄ سایر آثار تاریخی:
کلیسای سنت استپانوس (جلفا)، سهرقه و موجومبار (شبستر) مریم مقدس و سرکیس مقدم (تبریز)، حمام تاریخی نوبر (تبریز)، حمام مهرآباد (بناب)، حمام کردشت (جلفا به طرف سیه رود)، موزه مشروطه (تبریز)، موزه آذربایجان (تبریز)، پل‌های کوچک و بزرگ خدا آفرین (کلیبر)، پل آجی‌چای (تبریز)، گنبدهای سه‌گانه مراغه (کبود، غفاریه، سرخ)، برج مدور (مراغه) برج آتش‌نشانی (تبریز)، برج دوزال (جلفا)، سنگ نبشته‌های تاریخ رازلیق و نشتبان (سراب)، کتیبه سنگی سقندل (ورزقان) و ده‌ها اثر دیگر.

کلیسا سنت استپانوس

تورهای تبریز گردی و طبیعت گردی را از ما بخواهید . تورهای گروهی از تمامی شهرهای ایران میتوانند با شماره تلفن 09145809575 تماس حاصل نمایند. سالها تجربه پشتوانه ماست.