آذربایجان‌شرقی کلکسیونی از 80 رشته صنایع دستی

بیشتر اوقات گردشگران خاطرات سفرشان را بعد از بازگشت، بارها در خانه بین دوستان و آشنایان مرور می‌کنند به همین دلیل تمایل دارند تا یادبودی از سفرشان با خود به همراه بیاورند تا علاوه بر یادآوری آن لحظات، نشانه‌ای از هنر و فرهنگ مردمان آن دیار مهمان خانه خود کنند. در این میان، صنایع دستی که با ذوق، هنر و مهارت هنرمندان آن منطقه ساخته شده‌اند، می‌تواند گزینه مناسبی برای گردشگران باشند.

به گزارش ایسنا، آذربایجان‌شرقی حدود 80 نوع صنایع دستی را در خود جای داده‌ است و گردشگران در کنار بازدید از اماکن تفریحی، تاریخی و فرهنگی، با تنوع زیاد صنایع دستی این استان روبرو شوند.

باتوجه به انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 از سوی سازمان همکاری کشورهای اسلامی، آشنایی با صنایع دستی استان و مناطق فعال این حوزه، می‌تواند گامی موثر در جهت معرفی بهتر تبریز و شهرستان‌های اطراف و نیز رونق اقتصادی منطقه برداشت.

در آذربایجان‌شرقی رشته بافت‌های داری و غیر داری در انواع مختلفی هم‌چون “قالیبافی”، “ورنی بافی”، “جاجیم بافی”، “گلیم بافی”، “تسمه بافی” و انواع “دست بافت‌های عشایری” در مناطق مختلف استان رواج دارد.

ورنی نوعی زیر انداز سنتی، بدون پرز و تک رو و گلیم زیراندازی دو رو و بدون پرز است. جاجیم هم کاربردهای متفاوتی هم‌چون زیرانداز، پشتی و رویه کرسی دارد.

قالیبافی از مهم‌ترین هنرهای رایج در استان است که در بیشتر مناطق استان دیده‌ می‌شود و افراد زیادی از این راه امرار معاش می‌کنند و نیز در کنار آن هنر “رفوگری” که به مرمت قالی می‌پردازد از قدیم در این استان وجود داشته‌ است.

تابلو فرش سردرود در نزدیکی تبریز از دیگر تولیدات قالی است که در سال 93 نشان جغرافیای ملی تابلو فرش به نام سردرود توسط مركز ملی فرش ایران بزرگترین متولی فرش ایران و نیز در سال 95، سازمان جهانی مالکیت فکری وایپو (WIPO)در وین اتریش آن را به ثبت جهانی رساند.

ورنی بافی در اهر، کلیبر، ورزقان، هوراند، ارسباران و در میان عشایر ساکن خدا آفرین، جاجیم‌بافی در روستاهای اطراف عجب شیر و در میان عشایر ارسباران دیده‌می‌شود و همچنین گلیم بافی در اهر، میانه، کلیبر، هشترود، عجب شیر و شهر خراجوی مراغه و تسمه بافی در روستای فیروزآباد آذرشهر وجود دارد.

از انواع دست بافت‌های عشایری مفرش بافی، تزیینات آلاچیق، اجاق قیراخی (کنار اجاق)، جای نمک یا هیبه، انواع خورچین و بافت کیف دستی و قرآن در اندازه‌های مختلف در میان عشایر آذربایجان رواج دارد.

“بافتنی‌های سنتی” و “قلاب بافی” هم‌چون بافت دستکش، جوراب، شال گردن از دیگر هنرهای دستی استان است که این بافت‌ها بیشتر با پنج میل و قلاب بافی معمولاً با تک میل و مواد اولیه آن ابریشم یا پشم طبیعی است.

قلاب بافی در اکثر مناطق استان و بافت‌های سنتی نیز بیشتر در روستاهای اطراف عجب شیر مثل روستای چنار، هرکلان و حوری و نیز در مرند و ورزقان است.

“چاپ کلاقه‌ای” یا “باتیک” در اسکو و روستاهای اطراف دیده‌ می‌شود. از طرفی به دلیل وجود کارگاه‌های باتیک در اسکو، “ریسندگی پارچه‌های ابریشمی” و “ابریشم بافی” در اسکو و به خصوص روستای اسکندان به چشم می‌خورد در کنار آن رنگرزی گیاهی در اسکو و روستاهای اطراف وجود دارد.
هنر کار با سفال، در بیشتر مناطق استان به ویژه تبریز، شبستر و مرند به حیات خود ادامه می‌دهد. “سفالگری سنتی” به صورت دستی و چرخی، “مشبک کاری”، “برجسته کاری”، “کنده کاری”، “نقاشی زیر لعابی” و “رو لعابی” روی سفال کار می‌شود که خاک سفید برای سفالگری از کوه‌های زنوز مرند و خاک رس از کوزه‌کنان شبستر تهیه می‌شود.

تبریز در رشته “نگارگری ایرانی” نیز حرفی برای گفتن دارد.

انواع مختلفی از زیر شاخه‌های رشته کاشی سنتی و سرامیک همچون “کاشی هفت رنگ”، “زرین فام” و “کاشی معرق” در اکثر مناطق استان کار می‌شود.

در صنایع مرتبط با شیشه از قبیل “تراش شیشه”، “شیشه با حرارت مستقیم”، “شیشه‌گری فوتی”، “شیشه خانه‌بندی” و “همجوشی شیشه” بیشتر در تبریز وجود دارد.

صنایع دستی چرمی مثل “تولیدات چرمی دست دوز” از جمله کیف و کفش، “سوخت روی چرم” و “نقش اندازی ضربی روی چرم” بیشتر در تبریز، خدا آفرین و بستان آباد رواج دارد.

در گروه صنایع دستی فلزی نیز می‌توان به “دواتگری” که ساخت ظروف فلزی با استفاده از چکش کاری، و “کوفته‌گری” کوبیدن طلا و نقره روی فلز، دسته عصا، دسته چپق و تسبیح و “چلنگری” که ساخت اشیاءآهنی سبک مثل ابزار قالی بافی است، اشاره کرد.

دواتگری در تبریز، بناب، مراغه و چلنگری در تبریز، اهر، کلیبر و مراغه وجود دارد. در کنار صنایع فلزی، هنر مشبک فلز در تبریز و حکاکی روی فلز و مسگری در مراغه، بناب و تبریز دیده می‌شود.

موسیقی و رقص آذری از گذشته

زبانزد بوده‌ است و به دنبال آن هنرمندان “سازهای سنتی” هم‌چون تار آذری، قوپوز را به روش سنتی با مواد اولیه طبیعی منطقه می‌سازند.

“مینای خانه‌بندی” و “مینای نقاشی” که نوعی نقاشی بر روی فلز نقره و طلاست در تبریز وجود دارد.

صنایع دستی حصیری از جمله “چیق‌بافی”، “ترکه‌بافی”، “مرواربافی”، “سبد بافی” و نیز صنایع دستی چوبی مثل “محرق کاری”، “محرق چوب”، “نازک‌کاری و خم‌کاری چوب”، “معرق چوب‌”، “منبت چوب”، “مشبک کاری چوب”، “ارسی سازی”، “گره‌چینی”، “لایه‌چینی”، “خراطی چوب”، “نقاشی روی چوب” و “پیکر تراشی چوبی” در آذربایجان‌شرقی فعال است.
چیق بافی از بافت ساقه‌های نی خیزان موجود در کنار رودخانه ارس، ترکه بافی از بافت ساقه‌های درخت بید و مرواربافی از بافت ساقه‌های نی است.

محرق چوب به عمل سوخت روی ساقه‌های طلایی گندم یا برنج، معرق چوب به قراردادن چوب‌های متفاوت در کنار هم، منبت به کنده‌کاری و حکاکی روی چوب و گره‌چینی به اتصال قطعات کوچک بریده شده اطلاق می‌شود.

چیق‌بافی بیشتر در مناطق عشایری، ترکه بافی در اسکو، آذرشهر، اهر، مرند، مروار بافی در تبریز و سبد بافی در کشک سرای مرند فعال است.

از طرفی خراطی چوب در مرند، منبت چوب در جلفا، کلیبر، اهر، مرند، میانه و آذرشهر و نیز معرق چوب در آذرشهر و سراب و سایر صنایع‌چوبی در اکثر شهرستان‌های استان دیده‌ می‌شود.

در رشته صنایع دستی سنگی، “سنگ تراشی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی” در تبریز و میانه به حیات خود ادامه می‌دهد.

از طرفی “مرصع‌کاری” که به قرار دادن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی روی پایه فلزی گفته می‌شود بیشتر در تبریز رواج دارد.

هنرهای سنتی وابسته به معماری هم‌چون “آینه‌کاری” و “گچ‌بری سنتی” از گذشته در معماری استفاده می‌شده و بقعه سید حمزه (ع) از جمله زیباترین نمونه تجلی این هنر است.

همچنین انواع “نقاشی روی شیشه”، “نقاشی گل و مرغ”، “نگارگری سنتی” و “تذهیب” در تبریز به چشم می‌خورد.

از دیگر انواع صنایع دستی می‌توان به هنر “موزاییک سنگ” اشاره کرد که با قراردادن سنگ ریزه‌های کوچک در کنار هم تصاویری بر روی تابلو نقش می‌بندد این هنر چند سالی است که در تبریز رواج دارد.

“ملیله سازی” از جمله صنایع دستی فلزی استان است که از متصل کردن مفتول‌های نازک از جنس طلا یا نقره با استفاده از حرارت بدست می‌آید و بیشتر در تبریز دیده می‌شود.

سوزن دوزی یا رودوزی الحاقی همچون “ممقان‌دوزی” در آذرشهر، “سکمه‌دوزی”، “نقش‌دوزی” یا “گلدوزی دستی” و “چهل‌ تکه‌دوزی” از هنرهایی است که بانوان آذربایجان آن‌ها را با دستان هنرمند خود خلق می‌کنند.

در رشته رودوزی‌های سنتی، بستان آباد، سراب، چاراویماق، ورزقان و هشترود از جمله شهرستان‌های فعال هستند.

“مخراج‌کاری” یا “جواهر سازی” اکثرا به ساخت پایه انگشترهای نقره و طلا اطلاق می‌شود که در شهرستان‌های استان دیده می‌شود.

“پاپیه‌ماشه” یا “لاک‌کاری” جزو هنرهای احیاء شده است که قبلا بر روی قلمدان و جعبه‌های کوچک اجرا می‌شد ولی امروزه در تزیین آینه، شانه، جلد کتاب، قاب سازی در استان استفاده می‌شود.

از صنایع دستی تبریز می توان به سفال‌گری ، سوزن‌دوزی ، قالی‌بافی ، قلمزنی روی مس ، کفش‌دوزی ، کنده‌ کاری ، گلدوزی ، گلیم‌بافی ، معرق‌کاری ، منبت‌کاری ، نقاشی روی سرامیک ، نقره ‌کاری و نگارگری را نام برد .

عجبشیر

نقاشی روی سفال – حکاکی روی فلز – گلیم بافی – معرق چوب – منبت چوب

کلیبر

منبت چوب – طراحی سنتی – ورنی بافی

مراغه

حکاکی روی فلز – زیورآلات سنتی – ورنی بافی – گلیم بافی – معرق چوب- منبت چوب – نقاشی روی سفال – طراحی سنتی –قلم زنی روی مس

مرند

نگارگری – منبت – طراحی سنتی –چرخکاری سفال- نقاشی روی سفال – سبدبافی

ملکان

حکاکی روی فلز – قلم زنی روی مس – طراحی سنتی – نگارگری

میانه

تراش سنگهای قیمتی – گلیم بافی – حکاکی روی فلز – زیورآلات سنتی

ورزقان

حکاکی روی فلز – سوزندوزی – منبت

هریس

حکاکی روی فلز – طراحی سنتی –معرق چوب

هشترود

معرق چوب – منبت چوب – طراحی سنتی – سوزندوزی